درآمد:

کتابت و خوشنویسی از صدر اسلام به جهت پاسداری از قران کریم، بسیار مورد توجه قرار گرفت و کاتبانِ مسلمان به ارجمندترین جایگاه اجتماعی دست یافتند. خوشنویسی تنها هنری است که سلسلۀ شاگردی و استادی آن را به ائمۀ اطهار (ع) رسانده و از آن با عنوان «هنر مقدس» یاد کرده‏اند.

با ورود مسلمانان به شبه قارۀ هند و گسترش فرهنگ اسلامی در آن سرزمین، ایرانیان توانستند بیش از دیگر همسایگان بر هنر خوشنویسی هند تأثیرگذار باشند. از جملۀ عوامل اصلی این تأثیر، همسایگی و نفوذ شگرف زبان و ادب فارسی در شبۀ قاره بوده است.

پژوهشگران برآنند که ایرانیان بیش از اعراب در تداوم و ارتقای خطوط اسلامی کوشیده‏اند، چنانکه ابن‏مقلۀ شیرازی (328-272 ق) را نخستین استادی دانسته‏اند که خطوط ششگانه (نسخ، ثلث، رقاع، توقیع، محقق و ریحان) را از کوفی استخراج و قانونمند کرد.(رسالاتی در خوشنویسی، 18)

از سدۀ چهارم تا ششم هجری کتیبه‏ها و کتاب‏هایی به زبان عربی در دست است و از سدۀ ششم هجری به بعد نیز آثار فراوانی به زبان فارسی در شبه قاره یافت می‏شود. نمونه‏های موفق سخنوری فارسی به شکلی بس حرفه‏ای با امیرخسرو و حسن دهلوی آغاز شده است، با این وجود جنبۀ هنری خوشنویسی(calligraphy) و پیدایش خوشنویسان حرفه‏ای از دورۀ حکومت بابر (932 ق) آغاز شد وتا پایان سلطنت شاه جهان (1068 ق) به کمال گرایید و کیفیت آثار خوشنویسی شبه قاره در سدۀ یازدهم هجری با آثار نظیر خود در ایران به برابری رسید.

اینک نمود خط و خوشنویسی شبه قاره در عرصۀ کلان «کتابت و خوشنویسی» به اختصار بررسی می‏گردد و عرصۀ عظیم کتیبه‏نگاری (در مساجد، مقابر، اماکن، وسایل نظامی و تزیینی و....) را به مجالی دیگر وامی‏گذارم.